سرخک - بیماری سرخک

بیماری سرخک چیست؟ + علائم، درمان، شیوع و زمان واکسن سرخک

سید محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت دراین‌باره گفت: متأسفانه شیوع بیماری کرونا، گسترش شیوع سرخک در مرزها، افزایش بار کاری کارکنان بهداشتی و تبلیغات ضد واکسن سبب شده است تاکنون در سال جاری ۲۴ مورد ابتلاء به سرخک گزارش شود که عمده آنها مربوط به استان سیستان و بلوچستان است اما مواردی از بیماری هم در استان‌های هرمزگان، خراسان رضوی و تهران مشاهده شده است؛ این در حالی است که در سال ۱۳۹۹ سه مورد ابتلاء به سرخک گزارش شده است. رضا فدایی، مسئول بیماری‌های واگیر مرکز بهداشت استان اصفهان نیز اظهار کرد: شش کودک مشکوک به بیماری سرخک در اصفهان شناسایی شده و نمونه‌های آزمایشگاهی آن‌ها برای بررسی به آزمایشگاه ملی ویروس شناسی در تهران فرستاده شده است اما هنوز جواب آن‌ها به اصفهان ارسال نشده است.

به گزارش «ایران»؛ مسئولان وزارت بهداشت در حالی از بروز مواردی از سرخک در برخی استان‌های کشور خبر می‌دهند که دی ماه سال ۱۳۹۸ وزیر بهداشت در مراسم تکریم و معارفه رئیس دانشگاه علوم پزشکی شیراز ادعا کرد با اعلام سازمان بهداشت جهانی، سرخک در ایران «ریشه‌کن» شده است. برنامه حذف سرخک و سندروم سرخجه مادرزادی به عنوان اولویت اصلی برنامه‌های پیشگیری و کنترل و حذف بیماری قابل پیشگیری و کنترل و حذف با واکسن از سال ۱۳۸۰ در کشور آغاز شد و واکسیناسیون ۳۳ میلیون نفر (افراد ۹ ماهه تا ۲۵ ساله) ظرف مدت تنها یک ماه انجام شد. سرخک در مبتلایان کم سن، نوزادان، کودکان دچار سوءتغذیه و افراد که سیستم ایمنی بدنشان خوب کار نمی‌کند، منجر به عوارض جدی از جمله کوری، التهاب مغز یا آنسفالیت، اسهال شدید، عفونت گوش و ذات‌الریه می‌شود که مجموع این عوارض می‌تواند منجر به مرگ شود.

واکسن سرخک حاوی ویروس زندI ضعیف شده است؛ بعد از یک بار استفاده، ۸۵ درصد از کودکان ۹ ماهه و ۹۵ درصد از کودکان دوازده‌ماهه ایمن می‌شوند و تمام آنهایی که در بار اول مصونیت پیدا نمی‌کنند، بعد از استفاده برای بار دوم، مصون می‌شوند. این واکسن به دو صورت تهیه می‌شود، هم به صورت تنها و هم در ترکیب با واکسن‌های دیگر، شامل واکسن سرخجه، واکسن اوریون و واکسن سرخک که با نام واکسن ترکیبی MMR عرضه و تزریق می‌شود. اگر فردی نسبت به این بیماری واکسینه نشده باشد، ممکن است واکسیناسیون سرخک طی ۷۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک امکان پذیر باشد تا از فرد در برابر بیماری محافظت کند.

 

آشنایی با بیماری سرخک

بعد از دورة کمونى که به طور معمول حدود 8 الی 15 روز متغییر است(این دوره مى تواند 7 الی 8 روز باشد)، علائم اولیه شامل تب، خستگى، سرفه، آب ریزش از بینى، سرفه و التهاب ملتحمه در افراد فاقد ایمنى به بیمارى ظاهر مى گردد. در طی 2 تا 4 روز بعد از علائم مقدماتی، راش جلدی ایجاد شده و نقاط قرمز یا راش ماکولوپاپولر در پشت گوش ها و صورت، همراه با تب بالا ظاهر می شود سپس به اندام های بدن گسترش می یابد. در مناطقى با آب و هواى گرمسیرى ، بسیارى از موارد سرخک در طى فصل خشک رخ مى دهد در حالى که در مناطق با آب و هواى معتدله اوج بروز بیمارى در اواخر زمستان و اوایل بهار رخ مى دهد. از روی علائم بالینی نمی توان با قطعیت در مورد تشخیص بیماری نتیجه گیری کرد، لذا تشخیص نهایی با جدا کردن آنتی بادی IgM اختصاصی سرخک در خون یا بزاق بیمار انجام می شود.

از ابتدای سال 97  تاکنون طغیان هایی از بیماری سرخک در بین کودکان از شهرهای بندرعباس و قم توسط معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گزارش شده است. حدود 10% کل مرگ و میر قابل پیشگیری کودکان زیر 5 سال در جهان به علت سرخک است و براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت سالیانه 200 هزار کودک را به کام مرگ می کشد. بیمارى سرخک یک بیمارى حاد است که بوسیلة ویروسى از گونة موربیلى ویروس (از خانواده پارامیکسو ویروس) ایجاد مى شود، و انسان تنها مخزن آن مى باشد.  به نظر می رسد که بهبود پوشش جاری واکسیناسیون علیه سرخک- سرخجه، باعث کاهش موارد ابتلا به سرخک و در نتیجه کاهش موارد مرگ ناشی از سرخک شده است.

منبع: راهنمای کشوری مراقبت بیماری سرخک(مرحله حذف)، اداره بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن و قرنطینه وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی، 1388. انتقال بیمارى بصورت اولیه از فرد به فرد از طریق ذرات آئروسل و یا بوسیلة تماس مستقیم با ترشحات بینى و گلوى فرد بیمار صورت مى پذیرد. نقاط کوپلیک ممکن است در مخاط داخل دهان به فاصله کوتاهى پس از شروع راش جلدى ظاهر شده و 1 تا 2 روز بعد از شروع راش باقی بماند. بیماری سرخک یکی از مسری ترین بیماری های غفونی است، به طوریکه بیش از 90% افراد حساس در تماس نزدیک با بیمار آلوده می شوند. از سال 1383 برنامه واکسیناسیون در کشور برعلیه سرخک با واکسن سرخک، سرخجه و اوریون(MMR) در دو نوبت 12 و 18 ماهگی انجام می شود.

 

پورتال معاونت بهداشت - دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی فسا

پیدایش بثورات ماکوپاپولر با انتشار وسیع بر روی پوست در دنباله دوره 3 تا 4 روزه ای از تب سرفه، آبریزش از بینی، ورم ملتحمه و پیدایش دانه های کوپلیک که تقریبا اختصاصی است تشخیص بیماری سرخک داده می شود در مرحله حاد بیماری آنتی بادی را می توان در روز اول بروز بثورات در سرم بیمار پیدا کرد بعد از 4 هفته میزان آن به حداکثر رسیده و تدریجاً عیار آن کاهش می یابد، ولی مادام العمر می توان اثر آن را در سرم یافت. این ناهنجاریها ممکن است شامل یک یا چند نوع از جمله: ناشنوایی، آب مروارید، کوچکی چشم، آب سیاه جنینی، کوچکی جمجمه، عقب‌ماندگی ذهنی، ارتباط بین سرخرگ ششی و آئورت، نقص دیواره بین بطنی و یا دهلیز در قلب، ضایعات پوستی، بزرگی هم‌زمان کبد و طحال، یرقان، نقایص استخوانی باشد.

تزریق این واکسن در خانمهای باردار ممنوع است به بیمارانی که تب بالا داشته و به کسانیکه اخیراً ایمنوگلوبولین و یا فرآورده خونی دریافت کرده‌اند و همچنین به افرادی که سابقه واکنش آنافیلاکسی به نئومایسین دارند واکسن سرخک نبایستی تزریق گردد. سرخک بیماری ویروسی حاد و شدیداًُ واگیرداری است که با تب، آبریزش از بینی، ورم ملتحمه سرفه و انانتم‌های اختصاصی (دانه های کوپلیک )، نیز بثورات جلدی که معمولاً چهار روز بعد از شروع بیماری بر روی پوست بیمار ظاهر می‌شوند، مشخص می‌گردد. سیدنهام خصوصیات بالینی این بیماری و احتمال مسری بودن آن را در اوائل قرن هفدهم شرح داده است در سال 1953 اندرز ویروس سرخک را بر نسج کلیه انسان و میمون کشت داد، در نتیجه شرایط تهیه واکسن این بیماری از سال 1963 فراهم شد.

این بیماری در کودکان، نشانه‌های عمومی ندارد یا اینکه نشانه‌های بسیار جزئی دارد اما نزد بزرگسالان می‌تواند به صورت تب خفیف ۱تا ۵ روزه، سردرد، بیقراری، ترشح خفیف بینی و التهاب ملتحمه بروز کند. برای تشخیص سرخجه مادرزادی در نوزاد تازه متولد شده می‌توان خون بیمار را مورد آزمایش قرار داد در صورت وجود آنتی‌بادی اختصاصی ضدویروس سرخجه در یک نمونه خون می‌توان بیماری را تشخیص داد. تشخیص بیماری براساس افزایش آنتی‌بادی اختصاصی ضدویروس سرخجه در دوبار آزمایش تایید می‌شود در فاصله ۱تا ۲هفته پس از ظهور ضایعات پوستی می‌توان ویروس را از ترشحات گلوی بیمار جدا کرد.

 

مرکز آموزشی و درمانی حضرت ولیعصر(عج)

در مراکز بهداشتى درمانى و بیمارستان از مرحله شروع علائم اولیه تا 4 روز پس از بروز راش ها باید احتیاطات ایزولاسیون تنفسی (Airborne Isolation) و احتیاطات استاندارد رعایت گردد: بیمار ترجیحاً در اتاق ایزوله فشار منفی بستری گردد. بعد از دوره کمونى که به طور معمول حدود 8 الی 15 روز متغییر است(این دوره مى تواند 7 الی 8 روز باشد)، علائم اولیه شامل تب، خستگى، سرفه، آب ریزش از بینى، سرفه و التهاب ملتحمه در افراد فاقد ایمنى به بیمارى ظاهر مى گردد. در طی 2 تا 4 روز بعد از علائم مقدماتی، راش جلدی ایجاد شده و نقاط قرمز یا راش ماکولوپاپولر در پشت گوش ها و صورت، همراه با تب بالا ظاهر می شود سپس به اندام های بدن گسترش می یابد.

در مناطقى با آب و هواى گرمسیرى ، بسیارى از موارد سرخک در طى فصل خشک رخ مى دهد در حالى که در مناطق با آب و هواى معتدله اوج بروز بیمارى در اواخر زمستان و اوایل بهار رخ مى دهد. از روی علائم بالینی نمی توان با قطعیت در مورد تشخیص بیماری نتیجه گیری کرد، لذا تشخیص نهایی با جدا کردن آنتی بادی IgM اختصاصی سرخک در خون یا بزاق بیمار انجام می شود. از ابتدای سال 97  تاکنون طغیان هایی از بیماری سرخک در بین کودکان از شهرهای بندرعباس و قم توسط معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گزارش شده است. حدود 10% کل مرگ و میر قابل پیشگیری کودکان زیر 5 سال در جهان به علت سرخک است و براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت سالیانه 200 هزار کودک را به کام مرگ می کشد.

در بیمارستان از مرحله آبریزش بینی و قبل از ظهور تب تا 4 الی 9 روز بعد از بثورات پوستی، خطر انتشار ویروس به سایر بیماران بستری و در معرض خطر، وجود دارد. بیمارى سرخک یک بیمارى حاد است که بوسیله ویروسى از گونه موربیلى ویروس (از خانواده پارامیکسو ویروس) ایجاد مى شود، و انسان تنها مخزن آن مى باشد. در طى این مدت بیماران نباید با افراد حساس فامیل(نوزادان و افراد غیرواکسینه) درتماس باشند و فقط افراد واکسینه اجازه ملاقات با بیمار را دارند.  به نظر می رسد که بهبود پوشش جاری واکسیناسیون علیه سرخک- سرخجه، باعث کاهش موارد ابتلا به سرخک و در نتیجه کاهش موارد مرگ ناشی از سرخک شده است.

 

وضعیت نظام مراقبت بیماری سرخک در کشور ایران در سال 1393

عملکرد نظام مراقبت کشور در خصوص بیماری سرخک در سال 1393، شامل جمعیت کشور 77841511 نفر، تعداد موارد تب و بثورات مورد انتظار سالانه 1557 مورد، تعداد موارد تب و بثورات گزارش شده 3793 مورد، تعداد موارد تب و بثورات با نمونه‌ی سرم تهیه شده 3649 مورد، تعداد کل سرخک تایید شده 99 مورد، شاخص موارد سرخک تایید شده 27/1 و درصد نمونه‌گیری 2/96 بوده است. تحلیل یافته‌های نظام مراقبت بیماری‌ها نشان دهنده‌ی موفقیت چشمگیر نظام سلامت کشور در دستیابی به هدف حذف بیماری سرخک است، اما باید توجه شود که سطح پایین پوشش برنامه‌های ایمن‌سازی در کشورهای همسایه‌ی شرقی و تردد بالای اتباع این کشورها به کشور ایران، از چالش‌های اصلی برنامه‌ی حذف سرخک در کشور محسوب می‌شود.

البته طغیان بیماری سرخک در سال‌های اخیر، پدیده‌ی دور از انتظاری نمی‌باشد و در کشورهای دیگر جهان نیز مشاهده شده است؛ به گونه‌ای که در سال‌های 08-2007 میلادی، در کشورهای قطر، عربستان، کویت و عمان (7-6) و در دسامبر 2014 تا فوریه‌ی 2015 در ایالت کالیفورنیا در کشور آمریکا مشاهده شده است (8). بنابراین، باید به بیماریابی و واکسیناسیون و همچنین، کنترل ورود و خروج اتباع خارجی به ویژه اتباع کشورهای با وضعیت نامناسب پوشش ایمن‌سازی، توجه بیشتری معطوف گردد و این برنامه‌ها در رأس برنامه‌های سیاست‌گذاران بهداشتی در زمینه‌ی بیماری سرخک و بیماری‌های مشابهه قرار گیرد. اطلاعات سیستم مراقبت بیمارى سرخک در کشور، بیانگرکاهش شدید موارد بروز بیمارى در کشور بوده است؛ به نحوى که میزان بروز بیمارى از 12 در 100000 نفر جمعیت در سال‌هاى قبل از انجام واکسیناسیون سراسرى سرخک و سرخجه، به میزان 4/1 در 100000 نفر در سال 1386 رسیده است (2).

به ازای هر 1000000 نفر جمعیت کشور طی سال ،1393 تعداد 27/1 مورد بیمار تأیید شده‌ی مبتلا به سرخک گزارش شده است، که تعدادی از این موارد ابتلا در جمعیت افغانی مهاجر، به ویژه در کارگران افغانی که به صورت غیر قانونی به کشور وارد شده‌اند مشاهده می‌شود. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، هر فرد بیمار با تب و راش پوستی و یکی از سه علامت سرفه، آبریزش بینی و کونژکتیویت به عنوان مورد مشکوک به سرخک تلقی می‌شود که به منظور انجام آزمایش‌های تکمیلی می‌بایست پیگیری شود (4). در کشور ایران، در بهمن و اسفند ماه سال 1393 در تعدادی از استان‌های کشور، طغیان بیماری سرخک در بین کارگران افغانی که وضعیت پوشش واکسیناسیون در آن‌ها پایین بود، مشاهده گردید.

 

منبع