جامعه شناسی - امیل دورکیم و نظر دینی او پیرامون جامعه شناسی و دین

مقایسه آرا امیل دورکیم و کلیفورد گیرتز در زمینه دین با تاکید بر رویکرد آنها

نشانی: تهران، بزرگراه اشرفی اصفهانی، نرسیده به پل بزرگراه شهید همت، خیابان شهید قموشی، خیابان بهار، نبش کوچه چهارم، پلاک 1. مقایسه آرا امیل دورکیم و کلیفورد گیرتز در زمینه دین با تاکید بر رویکرد آنها. مقایسه آرا امیل دورکیم و کلیفورد گیرتز در زمینه دین با تاکید بر رویکرد آنها. مقایسه آرا امیل دورکیم و کلیفورد گیرتز در زمینه دین با تاکید بر رویکرد آنها.

امیل دورکیم و مشروعیت‌بخشی به علم جامعه‌شناسی

البته بخش عمده آثار دورکیم بیشتر شامل جزواتی بود که وی برای درس های متعدد نوشت و پس از مرگش به چاپ رسید که مهمترین این آثار عبارتند از: ۲ مطالعه درباره‌ آموزش (آموزش اخلاقی و تحول تعلیم و تربیت در فرانسه)، درس های بوردو و درباره سوسیالیسم، بحثی در سیاست مدنی و دولت (اخلاق حرفه‌ای و اخلاق مدنی)، عمل‌گرایی و جامعه‌شناسی، درس های جامعه‌شناسی؛ فیزیک سوم و حقوق. همه زندگی فکری دورکیم صرف کوششی بسیار منسجم و پی‌گیر برای رسیدن به ۲ هدف به‌هم پیوسته بود: نخست اینکه او می‌خواست جامعه‌شناسی را به‌عنوان علم دقیق جامعه مستقر کند؛ علمی که استقلال خود را از علوم دیگر، مانند روان‌شناسی با تعریف قلمرو واقعیت‌های اجتماعی به‌عنوان موضوع مناسب و مشروع خود اعلام ‌دارد.

در مساله وجدان جمعی، دورکیم معتقد است که بخش عمده حالات وجدانی ما از طبیعت روانشناسی انسان به‌طور کلی مشتق نمی‌شود، بلکه نتیجه طرز برخورد افرادی است که به‌هم پیوسته‌اند و یکدیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهند و برحسب تعداد، دوری و نزدیکی از یکدیگر این اثر متقابل کم و زیاد می‌شود. وی عنوان می‌کند که جامعه‌شناسی به هیچ علم دیگری پیوسته نیست بلکه خود علمی ممتاز و مستقل است و احساس اینکه واقعیت اجتماعی جنبه خاصی دارد، چنان برای جامعه‌شناسی ضروری است که تنها معارفی که تنها بر جامعه‌شناسی مبتنی باشد، می‌تواند او را برای فهم واقعیت‌های اجتماعی مهیا کند.

وجود جبر اجتماعی؛ یعنی اجباری که هر فرد احساس می‌کند و بر اثر آن خود را ناچار از تطبیق و تلفیق با جامعه و قوانین اجتماعی می‌داند و وجدان جمعی که مافوق وجدان هریک از افراد است، خصوصیت ویژه‌ای به پدیده‌های جمعی‌ داده که متمایز از پدیده‌های فردی است. وی که از تبار فقیهان ریشه‌دار کلیمی بود و در آغاز تصمیم گرفته بود یک فقیه کلیمی شود اما به کاتولیسیسم علاقه پیدا کرد و دیری نپایید که از هر گونه تعلق مذهبی دست کشید، هر چند که علاقه به بررسی پدیده‌های مذهبی را همچنان برای خود نگه داشته بود. سرانجام این جامعه شناس مطرح فرانسوی که پیش از کریسمس ۱۹۱۵ میلادی مطلع شده بود که پسرش آندره درجنگ جهانی اول کشته شده با ضربه روحی شدیدی مواجه شد که دیگر هرگز ترمیم نشد تا اینکه ۲ سال بعد در ۱۵ نوامبر ۱۹۱۷ میلادی خودش نیز چشم از جهان فروبست.

 

مجله جامعه شناسی ایران

برخی از مهم‌ترین این پرسش‌ها این‌ها هستند: جامعه‌شناسی دین چه‌گونه به دین نظر می‌کند؟ با چه روشی دین را مطالعه می‌کند؟ آیا جامعه‌شناسی دین حقیقت اعتقادات دینی را زیر سوال می‌برد؟ آیا جامعه‌شناسی دین الوهی و وحیانی بودن دین را نفی می‌کند؟ آیا جامعه‌شناسی دین همه‌ی ادیان را در یک تراز قرار می‌دهد؟ آیا دین را صرفا به جلوه‌ها و نمودهای اجتماعی‌اش تقلیل می‌دهد؟ آیا دین را صرفا در اعمال و عبادات و مناسک دینی می‌جوید یا به درون دنیای انسان دین‌دار هم سرک می‌کشد؟ آیا دین را امری فطری و ضروری و اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌کند و جزوی از ناموس عالم می‌داند یا آن را پدیده‌ای می‌داند چونان بسیاری دیگر از پدیده‌های عالم در معرض تغییر و تحول و افول، و خلاصه دارای شدت و ضعف، و حیات و ممات؟ اصلا دین چیست و چه‌گونه تعریف می‌شود؟ براساس کدام معیار می‌توان و باید آن را تعریف کرد: با معیارها و ویژه‌گی‌های درونی و جوهری  یا با آثار و تبعات بیرونی؟ و بالاخره جامعه‌شناسی دین بگوییم یا "جامعه‌شناسی دینی"؟ .

نکاتی که در این مقاله بدان ها تاکید شد از قرار زیر اند: موضع جامعه شناس درباره ی دین انتقادی اندیشانه و موضع فرد معتقد عموما اعتقادی اندیشانه است؛ جامعه شناس دین را به مثابه امری بشری لحاظ می کند و نیز ضرورتا منشا الهی دین را نفی نمی کند؛ درباره ی دین می توان هم گزاره های تعمیمی و هم گزاره های تفریدی ارائه کرد؛ جامعه شناس دین مدعی آن نیست که دست رسی ای تمام و کمال به حقیقت دین دارد بل‌که معتقد است او هم بعدی از ابعاد دین را بررسی می کند که ای بسا از زوایای دیگر قابل بررسی و توضیح نباشد؛ بهتر است دین را با روش هایی کیفی مطالعه کنیم چون امری بیش تر درونی و سوبژکتیو است تا امری بیرونی و عینی؛ دین در نگاه جامعه شناختی به مثابه امری ممکن مورد بررسی قرار می گیرد و بدیل هایی دارد نه همانند چیزی ضروری و گریزناپذیر؛ تعریف کاملا شمول گرا از دین نه تبیین کننده و ناظر به واقع اند و نه می توانند پدیده ی دینی  را از غیردینی تفکیک کنند.

 

پرسش از جامعه‏ شناسی دین

تلفن: [phone]ـ88004742 021                          دورنگار: 88004742 021 پست الکترونیک:این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. نشانی: تهران، بزرگراه جلال آل احمد، زیر پل گیشا، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، نیم طبقه اول، دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران/ کدپستی: 1411713118/ صندوق پستی:14395/864. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید و این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. اینستاگرام انجمن (Isa13_99)- اینستاگرام مرکز آموزش‌های انجمن (Isa. استفاده از مطالب سایت با ذکر نام نویسنده و منبع آزاد است. اما در شرایط مدرن، شرایطی که برخی از جامعه شناسان از آن به « مدرنیته دینی» نام می‏برند، شرایطی که دین و دینداری از انحصار نهاد دینی به درآمده است و در سطح جامعه صور متکثر و سیالی یافته است ، آنچنان که برخی از جامعه شناسان از « دین پخش» و «دین پنهان» سخن می‏گویند، در شرایطی که مدرنیته خود نیز مولد دین شده است و به ظهور اشکال متفاوت و متنوعی از دینداری انجامیده است، هریک از مؤلفه‏ها یی که تا دیروز مجموعه واحد دین را تشکیل می‏دادند، راه خود را از هم جدا کرده اند و می‏توان کسانی را یافت که خود را فقط خداپرست می‏دانند، برخی دیگر تنها به متون مقدس باوردارند و تفسیر این متون از جانب یک نهاد خاص را برنمی تابند، برخی دیگر حساب نهادهای دینی را از خود دین و ایمان جدا می‏کنند و هستند کسانی نیز که اساساً میان ایمان فردی از دین اجتماعی تفاوت قائل می‏شوند، در این شرایط چگونه می‏توان دین و غیر دین را از یکدیگر تشخیص داد؟ دین در دنیای امروز اشکال متنوعی یافته که اصطلاحاتی چون «ادیان جانشین» ماکس وبر، «دین ناپیدا و پنهان» توماس لوکمن، «دین سکولار»ریمون آرون، «بی خدایی دینی» ارنست بلوخ،.

(۳) منظور از ادیان چیست؟ سومین پرسشی که برای گروه مزبور مطرح شد این بود که منظور از ادیان چیست؟ آیا مراد از ادیان، ادیان توحیدی، شناخته شده، رسمی و تاریخی است که بر سر آنها اجماع است یا تمامی ادیان و جریانات دینی را شامل می‏شود؟ بدیهی است که از نظر واقعیت اجتماعی، جنبش ها، گروهها و فرقه‏های متعددی در جوامع به چشم می‏خورند که دغدغه‏ها و تعلقات دینی (به معنی عام آن) دارند ولو اینکه به دین اکثریت تعلق نداشته باشند و در صورت یک دین مشخص تعین نیابند از جمله احساس دینی و آنچه که گئورگ زیمل «دینداری» می‏نامد و یا تحت عنوان«دینداری‏های موازی» از آن سخن می‏رود و اغلب، نمایندگان ادیان تاریخی از آنها به عنوان «شبه دین» نام می‏برند.

 

منبع